Hệ sinh thái Rừng ngập mặn trong vùng đệm đóng góp vai trò khá quan trọng - từ phòng hộ dân sinh đến cung cấp thức ăn và là bãi để cho các loài thuỷ sinh sinh sống, đồng thời góp phần đảm bảo môi sinh và giữ gìn cân bằng sinh thái cho khu vực. Mặt khác, các loài thủy sinh như tôm, cua bể, ngao, don, móng tay trong Rừng ngập mặn cũng đem lại giá trị kinh tế và nguồn thu nhập khá cao cho cộng đồng địa phương.

Tuy nhiên, theo bà Trần Thị Xuyến (Xóm 8 – Xã Giao An) – người làm nghề chuyên khai thác tự do các tài nguyên thủy sinh trong Rừng ngập mặn thì hiện tại Rừng ngập mặn phòng hộ và Rừng ngập mặn sản xuất của Địa phương gần như bị bỏ ngỏ về công tác quản lý. Cộng đồng không được hỗ trợ pháp lý cũng như không nhận thức được vai trò của Rừng ngập mặn đối với đời sống thường nhật nên sử dụng rừng không hợp lý và kém bền vững.

Hệ quả tất yếu là rừng gần như lâm vào tình trạng không có chủ, mạnh ai nấy làm, trong khi các quy định của luật hiện hành không giải quyết thoả đáng việc khoán quản lý bảo vệ rừng cũng như không đưa ra các quy định thích hợp với hoàn cảnh cụ thể của địa phương về quyền lợi và trách nhiệm của các bên liên quan trong quản lý sử dụng khôn khéo và bền vững tài nguyên rừng. Từ đó Rừng ngập mặn bị xâm hại, các tài nguyên tự nhiên khác cũng bị suy giảm mạnh do khai thác quá mức và cạn kiệt, thậm chí huỷ diệt.... Nếu không sớm áp dụng các giải pháp quản lý tích cực và hữu hiệu sẽ dẫn đến nguy cơ không thể thực hiện được mục tiêu bảo tồn và phát triển bền vững tài nguyên môi trường của khu vực.

Trước tình hình đó, Vườn Quốc gia Xuân Thủy đã lập dự án, đề nghị nhà tài trợ là Liên minh Đất ngập nước Quốc tế hỗ trợ kinh phí thực hiện thí điểm mô hình giao khoán khai thác, quản lý và sử dụng Rừng cho cộng đồng tại địa bàn quản lý Xã Giao An. Theo đó, sẽ cùng cộng đồng thỏa thuận xây dựng Quy chế đồng quản lý, sử dụng và khai thác Rừng ngập mặn, thành lập Ban quản lý, các nhóm nòng cốt, tổ, đội khai thác, gắn liền quyền lợi và trách nhiệm của cộng đồng trong việc khai thác và bảo vệ tài nguyên Rừng ngập mặn. Cơ chế vận hành và giám sát cũng sẽ được các bên liên quan thống nhất thông qua.

Hiện tại dự án đã khởi động và đang thực hiện khảo sát, điều tra KTXH. Dự kiến nếu mô hình thành công sẽ nhân rộng ra toàn bộ khu vực Rừng ngập mặn của các xã vùng đệm, mở ra một hướng đi mới, chia sẻ quyền lợi và trách nhiệm cho cộng đồng, biến những nguy cơ tiềm ẩn xâm hại rừng thành cơ hội để phát triển và bảo tồn bền vững tài nguyên Đất ngập nước.

Từ một ý kiến đóng góp nhỏ của cộng đồng, nếu biết lắng nghe sẽ giải quyết được một vấn đề lớn. Đó là bài học và là phương châm mà Vườn Quốc gia Xuân Thủy đã và đang thực hiện thành công trên chặng đường thực hiện mục tiêu bảo tồn và phát triển bền vững khu dự trữ sinh quyển Châu thổ Sông Hồng, khu RAMSAR đầu tiên của Đông Nam Á.

Người dân đang khai thác thủy sản trong rừng ngập mặn

Rừng ngập mặn tại VQG Xuân Thủy